Postanowiłem podzielić się z Wami niezwykłą opowieścią, muzyką i obrazem. Co łączy te trzy rzeczy? Komputer… a dokładniej IBM 1401 i jego „Instrukcja Obsługi”. Z jednej strony to opowieść o pierwszym komputerze na Islandii, z drugiej – muzyka inspirowana historią opowiedzianą synowi przez ojca, a z trzeciej – spektakl o poszukiwaniu żywej duszy w ciele maszyny. IBM 1401, A User’s Manual, to wydany w październiku 2006 roku album Jóhanna Jóhannssona.
Jóhann Jóhannsson to znana postać w świecie muzyki nie tylko islandzkiej. Muzyk, kompozytor, producent i aktywny członek islandzkiego świata artystycznego (założyciel the Kitchen Motors label / think tank / art collective), twórca i członek Apparat Organ Quartet, współpracuje też z wieloma innymi artystami.
IBM 1401, A User’s Manual to ambitna produkcja zainspirowana nagraniem komputera IBM mainframe, które ponad 30 lat temu uwiecznił Jóhann Gunnarsson, ojciec Jóhanna. Jak mówi sam Jóhann, jeden z pierwszych komputerów importowanych na Islandię pojawił się na Wyspie w 1964 roku. Był to właśnie IBM 1401. Nazwany „Modelem T” – pierwszą dostępną dla masowego odbiorcy cyfrową maszyną przeznaczoną dla biznesu. Głównym inżynierem obsługi tego urządzenia był Jóhann Gunnarsson, ojciec Jóhanna. Sam był zapalonym muzykiem. „Szybko znalazł prosty sposób na wydobycie dźwięków z tego komputera, który – dodajmy – zupełnie nie był do tego celu przystosowany. Metoda była dość prosta – pamięć komputera emitowała silne fale elektromagnetyczne, więc programując pamięć w konkretny sposób i umieszczając odbiornik radiowy obok komputera można było wydobyć z niego melodie – przechwycone przez radio w postaci delikatnych, melancholijnych dźwięków.
W 1971 roku IBM 1401 został wycofany z użytku i po prostu wyrzucony, jak stara lodówka, ale urządzono mu ceremonię pożegnalną, prawie pogrzeb, podczas którego zagrał swoje melodie po raz ostatni. Ten „występ” został zapisany na taśmie wraz z nagraniem dźwięków pracującej maszyny.
Gdy mój ojciec opowiedział mi o tym w 2001 roku poczułem, że poza tym, że to niezwykła, wzruszająca historia, to na dodatek poruszała wiele spraw, którymi się interesowałem. Interakcje człowiek-maszyna, stara, zaniechana już technologia, tęsknota za starymi komputerami, człowiek i sztuczna inteligencja, technologiczne procesy i ewolucja człowieka, dusza i maszyna. Zacząłem pisać muzykę używając tych tematów, oparłem się na tym 30-letnim nagraniu komputera IBM 1401″ – wspomina Jóhannson.
W tym samym roku, Jóhannson spotkał w Amsterdamie choreografkę, Ernę Ómarsdóttir. Opowiedział jej historię swojego ojca i okazało się, że ojciec Erny również pracował dla IBM. Kiedy Jóhannsson wrócił do domu, dokończył muzykę i wysłał Ernie. Spędzili rok na czytaniu i wysyłaniu sobie przemyśleń o cyborgach, olejach maszynowych, elektryczności i wszystkim tym, co – jak twierdzą niektórzy – symuluje duszę w komputerach. Konkluzja ich rozważań była taka, że nie powinniśmy się obawiać maszyn, ale dbać o nie, troszczyć się, tak jak troszczymy się o własne dzieci. Jeśli tego nie zrobimy, mogą obrócić się przeciw nam. „Odkryliśmy, że wcześniej czy później będziemy musieli się nauczyć czytania instrukcji obsługi (User’s Manual). Rok później Erna pokazała mi ruchy, które ułożyła do mojej muzyki. Nie jestem w stanie opisać wrażenia, jakie to na mnie zrobiło. Ludzie którzy widzieli jak ona tańczy będą wiedzieli co czułem. Od tamtej pory pokazywaliśmy efekty naszej współpracy w całej Europie – w ponad 40 miastach.”
Na potrzeby albumu, Jóhannsson musiał przepisać całą ścieżkę dźwiękową i nagrał ją z 60-osobową orkiestrą smyczkową. Dodał też nową sekwencję finałową i połączył elektronikę z oryginalnym, zapisanym na taśmie nagraniem śpiewającego komputera. W tej sposób ostatnia pieśń IBM 1401 została utrwalona.
IBM 1401, a User´s Manual
01 Part 1 – IBM 1401 Processing Unit
02 Part 2 – IBM 1403 Printer
03 Part 3 – IBM 1402 Card Read-Punch
04 Part 4 – IBM 729 II Magnetic Tape Unit
05 Part 5 – The Sun’s Gone Dim and the Sky’s Turned Black
Kompozycje, aranżacje i produkcja Jóhann Jóhannsson. Praską Orkiestrą Filharomiczną dyrygował Mario Klemens. Orkiestrę nagrano w Barrandov Studios, Smecky Soundstage w Pradze, we wrześniu 2005. Inżynier dźwięku Jan Holzner. Dodatkowe nagrania powstały w Reykjaviku, Skálholt, Florencji, Madrycie, Zurichu i innych miastach w latach 2003-2006. Miks – Sýrland, Reykjavik w lutym 2006. Mastering w Abbey Road
Oficjalna strona wydawnictwa – http://www.ausersmanual.org/
„The Sun’s Gone Dim and the sky’s turned black” – Video
Reżyseria:
NIKOLAI GALITZINE
RICHARD STANLEY
CORENTIN LECOURT
MAXWELL ISAAC
IMMO HORN
IBM 1401, a User´s Manual – video performance
Reżyseria:
Thorgeir Gudmundsson
